Đa dạng sinh học và hệ sinh thái cung cấp các dịch vụ thiết yếu cho xã hội, đặc biệt là các dịch vụ điều tiết và hỗ trợ, giúp con người thích ứng với các tác động bất lợi của biến đổi khí hậu và rủi ro thiên tai.

Nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng về các vấn đề liên quan đến đa dạng sinh học, bắt đầu từ năm 1993, Liên hợp quốc đã lấy ngày 22/5 là ngày Quốc tế đa dạng sinh học. 

Vườn ươm cây sâm Ngọc Linh tại Công ty cổ phần sâm Ngọc Linh Kon Tum. Ảnh tư liệu: Cao Nguyên/TTXVN

Năm nay, Liên hợp quốc đã lựa chọn chủ đề cho Ngày Quốc tế Đa dạng sinh học 2024 là “Be part of the Plan” - “Hãy là một phần của Kế hoạch đa dạng sinh học” nhằm kêu gọi các bên liên quan cùng tham gia, đóng góp vào việc thực hiện Khung Đa dạng sinh học toàn cầu Côn Minh-Montreal (GBF), hướng tới ngăn chặn, giảm bớt sự suy giảm đa dạng sinh học trong thập kỷ "Phục hồi hệ sinh thái" (2021-2030).

Đa dạng sinh học là nền tảng của mọi sự sống trên Trái đất

Hàng nghìn năm qua, đa dạng sinh học có vai trò rất quan trọng trong việc phát triển kinh tế, xã hội và môi trường, là cơ sở bảo đảm an ninh lương thực; duy trì nguồn gien vật nuôi, cây trồng; cung cấp các vật liệu cho xây dựng và các nguồn nhiên liệu khác... Sự đa dạng sinh học còn giúp đảm bảo nguồn thực phẩm dồi dào từ thiên nhiên, gồm cả sinh vật trên cạn và dưới nước, cung cấp dưỡng chất cần thiết cho nhu cầu cơ thể con người.

Bảo vệ đa dạng sinh học đồng nghĩa với việc bảo vệ con người bởi loài người phụ thuộc chủ yếu vào tính đa dạng của hệ sinh thái tự nhiên. Theo giới khoa học, có 4 yếu tố mà cuộc sống của con người phụ thuộc vào thiên nhiên, gồm: thực phẩm, thuốc và sức khỏe, cuộc chiến chống biến đổi khí hậu và bảo vệ trước thiên tai.

Đánh mất đa dạng sinh học sẽ tạo ra mối đe dọa đến tất cả mọi mặt của sự sống, bao gồm cả sức khỏe của nhân loại. Khoa học đã chứng minh rằng mất đa dạng sinh học có thể thúc đẩy bệnh truyền từ động vật sang người, mặt khác nếu chúng ta giữ nguyên đa dạng sinh học, nó sẽ cung cấp các công cụ tuyệt vời để chống lại đại dịch như những bệnh do virus corona gây ra.

Tuy nhiên, ngày càng nhiều những cảnh báo về mức độ xuống cấp nghiêm trọng của đa dạng sinh thái hiện nay với tác nhân chủ yếu là con người. Khi biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng, các nhà khoa học ước tính có 1 triệu loài có nguy cơ tuyệt chủng và ô nhiễm vẫn là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên thế giới.

Mới đây, theo kết quả nghiên cứu mới nhất của Đại học Notre Dame (Mỹ) đăng trên tạp chí Nature tháng 5/2024 cho thấy, mất đa dạng sinh học là nguyên nhân môi trường lớn nhất gây ra các đợt bùng phát bệnh truyền nhiễm, khiến dịch bệnh trở nên nguy hiểm và lan rộng hơn. Vì vậy, việc giảm khí thải và ngăn chặn tình trạng mất đa dạng sinh học và các loài xâm lấn, có thể giúp kiểm soát bệnh tật.
Nghiên cứu cho biết, 75% số bệnh mới ở người là lây từ động vật. Các nghiên cứu trước đây đã chỉ ra mối liên hệ giữa những căn bệnh này và sự thay đổi môi trường (ví dụ, hiện tượng nóng lên toàn cầu có thể đồng nghĩa với việc bệnh sốt rét đang ngày càng lan rộng), nhưng trước đây vẫn chưa rõ yếu tố môi trường nào có tác động lớn nhất. Qua nghiên cứu mới nhất trên, các nhà khoa học khẳng định việc giảm khí thải, giảm mất đa dạng sinh học và ngăn chặn các loài xâm lấn đều có thể giúp giảm gánh nặng bệnh tật.

Khu dự trữ thiên nhiên rừng ngập mặn Đầm Nại (huyện Ninh Hải, Ninh Thuận). Ảnh: Nguyễn Thành/TTXVN

Thời gian qua, Liên hợp quốc đã kêu gọi áp dụng các giải pháp dựa vào thiên nhiên nhằm thúc đẩy bảo tồn đa dạng sinh học, sống hài hòa với thiên nhiên nhằm đóng góp chung vào nỗ lực toàn cầu trong bảo tồn thiên nhiên, đa dạng sinh học và phát triển bền vững. Nhằm đặt ra các mục tiêu chung về bảo tồn đa dạng sinh học trên toàn cầu đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050, tại Hội nghị lần thứ 15 Các bên tham gia Công ước Liên hợp quốc về đa dạng sinh học (COP15) diễn ra tại Montreal (Canada) tháng 12/2022, các nước tham gia đã đạt được thỏa thuận lịch sử nhằm thúc đẩy bảo vệ hệ sinh thái vốn là nền tảng cho cuộc sống và sinh kế của con người. Với sự nhất trí của hơn 190 quốc gia, Khung Đa dạng sinh học toàn cầu Côn Minh-Montreal tập trung vào việc giảm thiểu các mối đe dọa đến đa dạng sinh học ở cả 3 cấp độ: hệ sinh thái, loài, nguồn gen.

Khung đa dạng sinh học có 23 mục tiêu toàn cầu định hướng hành động cho hành động khẩn cấp trong thập kỷ đến năm 2030, được chia thành 3 nhóm vấn đề: Giảm thiểu các mối đe dọa đối với đa dạng sinh học; đáp ứng nhu cầu của người dân thông qua sử dụng bền vững và chia sẻ lợi ích; các công cụ, giải pháp thực hiện và lồng ghép. Mục tiêu tham vọng được định lượng rõ nét nhất của Khung Đa dạng sinh học toàn cầu Côn Minh-Montreal là 30x30. Theo đó, đến năm 2030, ít nhất 30% diện tích các hệ sinh thái trên cạn, nước nội địa, ven biển và biển bị suy thoái; ít nhất 30% diện tích đất liền, nước nội địa, vùng biển và ven biển được bảo tồn và quản lý hiệu quả…

Năm 2024, để kêu gọi Chính phủ các nước nhanh chóng biến các cam kết thành hành động để ngăn chặn và đẩy lùi sự suy giảm đa dạng sinh học, Liên hợp quốc đã lựa chọn chủ đề cho Ngày Quốc tế Đa dạng sinh học 2024 là “Be part of the Plan” - “Hãy là một phần của Kế hoạch đa dạng sinh học”. Đây là thông điệp và là lời kêu gọi các bên liên quan cùng tham gia, đóng góp vào việc thực hiện Khung Đa dạng sinh học toàn cầu Côn Minh-Montreal (GBF), hướng tới ngăn chặn, giảm bớt sự suy giảm đa dạng sinh học trong thập kỷ "Phục hồi hệ sinh thái" (2021-2030). Thông điệp này cũng nhằm nâng cao nhận thức của các bên liên quan về Khung GBF tại Hội nghị các bên tham gia Công ước về Đa dạng sinh học (COP16), dự kiến diễn ra từ ngày 21/10 đến 1/11/2024 tại Cali, Colombia.

Việt Nam tích cực thúc đẩy lối sống hài hoà với thiên nhiên

Việt Nam là một trong 16 quốc gia có mức độ đa dạng sinh học cao nhất thế giới, nhưng cũng là một trong những quốc gia có nhiều loài bị đe dọa tuyệt chủng. Trong những năm qua, để bảo vệ đa dạng sinh học, Việt Nam đã xây dựng và tích cực thực hiện Chiến lược quốc gia về đa dạng sinh học. Nhiều hoạt động bảo tồn loài tại chỗ đã được chính phủ phê duyệt, nhiều địa phương đã chủ động xây dựng các chương trình/kế hoạch bảo tồn loài trên địa bàn. Nhờ đó, hệ thống các khu bảo tồn thiên nhiên đã được củng cố và mở rộng, các hệ sinh thái tự nhiên bị suy thoái đã được chú trọng phục hồi. Việc bảo vệ các loài hoang dã và giống vật nuôi, cây trồng nguy cấp, quý, hiếm cũng đạt được một số kết quả tích cực: nhiều quần thể loài quý, hiếm đã được phát hiện trong tự nhiên; phục hồi và phát triển các loài đang bị đe dọa tuyệt chủng; một số loài có giá trị kinh tế đã được nghiên cứu, gây nuôi phát triển thành sản phẩm thương mại như sâm ngọc linh, cá anh vũ, cá hô…

Một góc hệ sinh thái sông Đầm, Quảng Nam. Ảnh: Trịnh Bang Nhiệm/TTXVN

Việt Nam cũng là nước tích cực tham gia các cam kết quốc tế về đa dạng sinh học. Từ rất sớm, Việt Nam đã tham gia nhiều Điều ước quốc tế liên quan đến bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học như Công ước về bảo vệ di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới (năm 1987), Công ước đa dạng sinh học (năm 1994) và các Nghị định thư trong khuôn khổ của Công ước Ramsar về bảo tồn các vùng đất ngập nước (Công ước Ramsar, năm 1989), Công ước về thương mại quốc tế đối với các loài động, thực vật hoang dã nguy cấp  (năm 1994)…